حداقل، یک سوم مرگ ومیر در ایران، مربوط به بیماری های قلبی- عروقی است. کلسترول با وجود اینکه نقش‌های مهمی در بدن دارد در مقادیر بالا باعث بروز بیماریهای قلبی - عروقی در افراد مختلف میشود.
کلسترول چیست ؟
کلسترول در همه ی سلول های بدن یافت می شود و وظایف حیاتی مهمی را بر عهده دارد.
این ماده توسط خود بدن ساخته می شود، اما توسط غذاها نیز می تواند وارد بدن شود.
این ماده، مومی شکل و در ظاهر، مانند چربی است. کلسترول، ساختار روغنی دارد، بنابراین با خون که ساختار آبی دارد، مخلوط نمی شود و همراه خون توسط لیپو پروتئین ها در کل بدن گردش می کند.
کلسترول توسط دو نوع لیپو پروتئین حمل می شود:
1- لیپو پروتئین با چگالی پایین ( LDLکه به آن کلسترول بد می گویند.)
2- لیپو پروتئین با چگالی بالا (HDL، به این کلسترول خوب می گویند.)
وظیفه کلسترول چیست؟
کلسترول چهار وظیفه مهم دارد که بدون آنها نمی توانیم زندگی کنیم:
• کمک به ساختار دیواره سلول
• اسید های صفراوی گوارشی در روده می سازد.
• امکان ساخت ویتامین D را به بدن می دهد.
• بدن را قادر می سازد تا هورمون های خاص را بسازد.
چه عواملی باعث کلسترول بالا می شوند ؟
کلسترول بالا همچنین به عنوان چربی خون نیز شناخته می شود و یک فاکتور خطر برای بیماری عروق کرونری قلب و حمله قلبی می شود.کاهش چربی خون ، می تواند این خطرات را کاهش دهد.
میزان بالای LDL سبب ایجاد کلسترول در شریان ها می شود، در حالیکه HDL باعث می شود تا کلسترول برای دفع از بدن به کبد برود.
عوامل خطر کلسترول بالا شامل سابقه خانوادگی و گزینه‌های قابل تغییر در شیوه زندگی و رژیم غذایی است. داشتن کلسترول بالا معمولاً هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند.
اضافه وزن یا چاقی نیز می‌تواند منجر به افزایش سطح بالای LDL خون شود. عوامل ژنتیکی می‌توانند به کلسترول بالا کمک کنند. مبتلایان به بیماری ارثی هیپر کلسترول خانوادگی، سطح LDL بسیار بالا دارند.
سایر شرایطی که می‌تواند به میزان کلسترول بالا منجر شود، عبارتند از: دیابت، بیماری کبد یا کلیه، سندرم تخمدان پلی کیستیک، حاملگی و سایر شرایطی که باعث افزایش سطح هورمون‌های زنانه میشوند، غده تیروئید کم کار، دارو‌هایی که کلسترول LDL را افزایش می‌دهند و کلسترول HDL را کاهش می‌دهند، مانند پروژستین ها، استروئید‌های آنابولیک و کورتیکواستروئید‌ها هستند.
مواد کاهنده کلسترول
تاثیر مواد غذایی حاوی پروبیوتیک بر کاهش کلسترول خون:
در سالهای اخیر، مصرف موادغذایی تخمیری افزایش یافته است، زیرا تاثیرات مفید باکتری‌های اسید لاکتیک موجود در آن نشان داده است که می‌تواند سطح کلسترول تام سرم را پایین آورد.
مطالعات مختلف زیستی مشخص کرده که برخی لاکتوباسیل‌‌ها می‌توانند کلسترول را کاهش دهند.
پروبیوتیکها، میکروارگانیسم‌‌های غیر بیماری‌زایی هستند که اگر به تعداد کافی و به صورت زنده مورد استفاده قرارگیرند، از طریق ایجاد تعادل میکروبی در روده، اثرات مفید و سلامت بخشی برای میزبان خود دارند و به همین دلیل درگروه غذاهای فراسودمند قرار می‌‌گیرند.
باکتری‌های مولد اسید لاکتیک - بویژه لاکتوباسیلوس‌‌ها و بیفیدو باکتریوم‌‌ها - به طور عادی، جزئی از اکوسیستم دستگاه گوارش هستند و پروبیوتیک محسوب میشوند.
توجه داشته باشید که اثر محصولات لبنی تخمیر شده توسط پروبیوتیکها بر فشارخون افراد متفاوت است.
پروبیوتیکها از طریق مکانیسم‌های احتمالی دکنژوگاسیون اسیدهای صفراوی توسط آنزیم هیدرولاز و توقف چرخش روده‌ای-کبدی، اسیدهای صفراوی قابلیت اتصال کلسترول به دیواره سلولی پروبیوتیکها و ترکیب کلسترول با غشای سلولی باکتری و در نتیجه جلوگیری از جذب کلسترول مواد غذایی جلوگیری از سنتزکبدی کلسترول توسط اسیدهای چرب کوتاه زنجیره ناشی از تخمیر توسط پروبیوتیکها از توانایی کاهش کلسترول خون برخوردار هستند.
تاثیر ادویه‌‌ها بر کاهش کلسترول خون
بر طبق تحقیقات انجام شده، مصرف ادویه‌جات در پیشگیری و درمان بیماریها و سرطان‌‌های ناحیه معده و روده و دستگاه گوارشی تاثیر بسزایی دارد.
همچنین باعث افزایش سوخت و ساز بدن و تسریع در هضم مواد غذایی در دستگاه گوارش شده، اختلال در هضم را بهبود بخشیده و در کاهش میزان قند وکلسترول خون تاثیر مثبتی را ایفا می‌کند؛ به همین جهت سازمان غذا و داروی آمریکا ادویه جات را در لیست (GRAS Generally Recognize as Safe) قرار داده است.
در سالهای اخیر استفاده از نگهدارنده‌‌های طبیعی مشتق شده از ادویه‌جات و گیاهان معطر هم در زمینه صنعت مواد غذایی و هم در زمینه تحقیقات علمی افزایش یافته است و علت آن هم خواص ضد میکروبی و آنتی اکسیدانی این مواد است که علاوه بر داشتن تاثیر مثبت بر افزایش زمان ماندگاری غذا، فاقد اثرات مضر نگهدارنده‌‌های شیمیایی می‌باشد.
افزودن نیم تا یک درصد از زنجبیل به رژیم غذایی همستر، کلسترول تام پلاسمای خون، کلسترول کبد و پلاکت‌‌های تصلب شریان آئورت را کاهش داد.
زردچوبه یکی از مفیدترین گیاهان دارویی علفی است. زردچوبه همچنین دارای خواص مفید مختلف همراه با فعالیت‌های ضد اکسیدانی است و در شرایطی مثل سرطان، التهاب و زخم مفید می‌باشد.
زردچوبه دارای فعالیت‌های ضد میکربی، ضد قارچی و فعالیت‌های حفاظتی از کلیه و کبد است. زرد چوبه با خواص ضد اکسیدانی خود پراکسیداسیون لیپیدها را کاهش می‌دهد.
اثر زرد چوبه روی کلسترول ممکن است به خاطر کاهش جذب کلسترول در روده و افزایش تبدیل کلسترول به اسید صفراوی در کبد باشد.
اثر دارچین درافراد مبتلا به دیابت نوع ۲ بصورت کاهش تری گلیسرید، کاهش کلسترول LDL و کلسترول تام و کاهش خطر بیماری های قلبی- عروقی مربوط به دیابت گزارش شده است.
منابع غذایی کم و متوسط و زیاد کلسترول عبارتند از:
ا) فاقد کلسترول: سفیده تخم مرغ ،تمام موادغذایی گیاهی
(2 مقادیر ناچیز کلسترول: شیر بدون چربی، ماست کم و بدون چربی
(3 مقادیر متوسط کلسترول: شیر پرچرب، خامه، بستنی، کره، مرغ و ماهی
(4 مقادیر فراوان کلسترول: زرده تخم‌مرغ، امعا و احشای دام (مغز، قلوه، دل و...) میگو
تاثیر میوه و سبزی بر کاهش کلسترول خون
مطالعات آزمایشگاهی نشان داده است که مصرف میوه و سبزی، اثر محافظتی در مقابل بیماریهای قلبی - عروقی دارند، به طوری که رژیم‌‌های غنی از میوه و سبزی (حداقل 5 سهم در روز) با پایین آوردن سطح کلسترول، در کاهش خطر این نوع بیماریها نقش دارند.
اثر مثبت میوه و سبزی به فیبر رژیمی و آنتی اکسیدان‌‌های موجود در آن، بویژه ترکیبات فنولی نسبت داده میشود.
فیبر و پلی فنل‌‌ها از ترکیباتی هستند که سبب بهبود میزان چربی در بیماریهای قلبی-عروقی میشوند. سیب از جمله میوه‌‌هایی است که به سبب داشتن فیبر و ترکیبات شیمیایی از جمله فلاونوئید، پلی فنل وکاروتنوئید نقش کلیدی در کاهش خطر بیماریهای مزمن دارد.
سیر از جمله گیاهانی است که از قرن‌های گذشته به علت دارا بودن خواص دارویی در درمان بیماریهای مختلف بسیار مورد توجه بوده است از جمله تاثیرات مفید سیر می‌توان به مواردی از قبیل خاصیت ضد میکروبی فعالیت ضدسرطانی، فعالیت ضد اکسیدانی، توانایی در کاهش بیماریهای قلبی - عروقی و بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدن اشاره کرد.
تنوع گسترده در خواص دارویی و غذایی سیر به ترکیبات گوگردی موجود در آن نسبت داده میشود.
بیش از 20 نوع از ترکیبات گوگردی، با عملکرد متفاوت در سیر موجود است به عنوان مثال: آلیسین دارای خاصیت ضد باکتریال، متیل آلیل تری سولفید دارای خاصیت ضد ترومبوزی دی آلیل تری سولفید دارای خاصیت ضدسرطانی است.
ترکیبات گوگردی موجود در سیر به دو فرم محلول در آب و محلول در چربی است. از این میان ترکیبات گوگردی محلول در آب دارای پتانسیل بیشتری برای ازبین بردن سنتز کلسترول هستند.
در آخر
در مطلب فوق، سعی بر آن شد تا اندازه ای شما را با کلسترول خون ، علل پیدایش و مواد غذایی افزایش دهنده و همچنین مواد غذایی کاهش دهنده ی آن آشنا نماییم. ولی نکته ای که باید همگی ما به آن توجه داشته باشیم این است که تمامی این مطالب به صورت کلی بوده و صرفا جهت آشنایی مخاطبان عموم با بیماری های ناشی از تغذیه ی نا مناسب است و باید درصورت انجام آزمایشات و بالا بودن کلسترول خون و یا هر آنزیم دیگر حتما به متخصص مراجعه و تحت نظر، اقدام به مصرف و یا قطع هر گونه مواد غذایی که موجب افزایش کلسترول می شود، نمود. چرا که چون ممکن است مورد هر شخص با دیگری و یا باسایر آنزیم ها نیاز به رژیم مخصوص و متفاوت داشته باشد.
با آرزوی سلامتی برای تمامی مخاطبین عزیر
گرد آورنده: سعیده نجیب مقدم-کارشناس ارشد تغذیه و فیزیولوژی ورزش