نوروز، سمبل پیروزی
سال می گردد و پیش می رود از بهار به تابستان و از تابستان به پاییز و از پاییز به زمستان. آنچه در طول سال اتفاق می افتد، از خوب و بد، خاطره ای است در آستانه بهار دیگر با سرآغاز نوروز. نوروز، سمبل پیروزی خوبی بر بدی و شادی بر غم است؛ از آغاز بهار، غلبه ی گرمای نیمروز و است که سبب می شود غول زمستان به زیر زمین برود تا آب های زیرزمینی را گرم نگه دارد و با این کارش گیاهان و ریشه درختان را از مرگ نجات دهد. گرما در بهار، نمادی است از پیروزی هر آنچه خوبی است بر بدی.
تاریخچه ی عید نوروز
جشن عید نوروز که از کهن ترین و مهمترین جشن های ایرانی محسوب می شود، برخلاف تصور، بنیاد ایرانی و هندی ندارد، بلکه به احتمال زیاد به اقوام بومی "نجد ایران" قبل از مهاجرت و آریایی ها نسبت داده شده است.
گفته می شود که راهیابی دو جشن نوروز و مهرگان به بین النهرین نیز توسط سومریان انجام شده است.
بدین ترتیب، جشن "مهرگان" ، "نوروز" و "سده" جزوه جشن های مذهبی نیستند و بیشتر در زمره اعیاد ملی ایرانی قرار می گیرند.
پیدایش نوروز
نکته جالبی که وجود دارد این است که منشا و تاریخ پیدایش خاصی برای نوروز تعریف نشده است و طبق بعضی از افسانه ها سه هزار سال قبل در چنین روزی جمشید پس از بیرون آمدن از کاخ خود در جنوب دریاچه ارومیه که امروزه منطقه حسنلو نامیده می شود، تحت تاثیر آفتاب سوزان و درخشان و طراوت طبیعت قرار می گیرد و آن روز را نوروز می نامد و برآن می شود که همه ساله در چنین روزی، آیین و مراسم خاصی تدارک دیده و برگزار کند.
ریشه نوروز در شاهنامه این چنین عنوان شده است که جمشید در حال گذشتن از آذربایجان بوده است که دستور می دهد برایش تختی قرار دهند و خود با تاجی پر زرق و برق روی آن تخت می نشیند؛ تابش نور خورشید به آن تاج زرین و پر زرق، اطراف را نورانی می کند؛ مردم شادمان می شوند و به خاطر شادمانی مردم آن روز را نوروزمی نامند
نوروز قبل از اسلام
کوروش کبیر، نخستین پادشاهی بود که نوروز را به یک جشن رسمی و همگانی تبدیل کرد. وی قبل از میلاد، دستور پاکسازی محیط زیست، ترفیع نظامیان، عفو مجرمان را به این روزها موکول کرد.
زمان برگزاری جشن نوروز در دوران ساسانیان حداقل 6 روز به طول می انجامید و تقسیم به دو دوره یا بخش نوروز کوچک و بزرگ می شد.
جایگاه نوروز در دوره هخامنشی
در دوره ساسانی 25 روز قبل از شروع بهار، 12 ستون خشت خام ب برپا می کردند و با کاشت انواع غلات و حبوبات از جمله عدس، نخود، گندم، لوبیا، جو، برنج و ارزن روی این ستون ها تا شانزدهمین روز فروردین در انتظار بارور شدن گیاهان می نشستند؛ چرا که این عقیده را داشتند که هریک از گیاهان بارورتر شوند، در آن سال، محصولات بهتر و بیشتری خواهند داد. بنابراین بیشترین کشت را به دانه سرسبزتر اختصاص می دادند.
آب پاشی مردم در بامداد نوروز به همدیگر، در این دوران، رایج بود و نیز آتش افروزی در شب نوروز از زمان هرمز اول مرسوم شد. شاید چهارشنبه سوری شکل تغییر یافته آن باشد. از دوره هرمز دوم، دادن سکه به عنوان هدیه و عیدی در نوروز رایج شد.
عید نوروز و داستان های قبل و بعد اسلام
ابوریحان بیرونی در آثار الباقیه آورده است که برگزاری جشن و سرور در فرهنگ سرزمین ایران جایگاه والایی داشته است. نکته ظریف این که هر روز نام خاصی در گاه شماری باستانی ایرانیان دارا بود و در همه ماه ها، روزی که همنام همان ماه می شد؛ به همین بهانه، آن روز را به جشن و شادمانی می پرداختند. بنابراین، جشن های متنوعی همچون آبانگان، تیرگان، مرداد گان، مهرگان، یلدا، سده و ... در طول سال ها برگزار می شد.
جشن نوروز اکنون پیشینه سه هزار ساله به خود اختصاص داده و یکی از کهنسال ترین عیدهای ملی در جهان محسوب می شود.
نوروز پس از اسلام
به دستور جلال الدین ملکشاه سلجوقی در دوران سلجوقیان برای بهسازی گاه شمار ایرانی چندین ستاره شناس ایرانی از جمله خیام، جایگاه نوروز را در یک بهار هنگام وارد شدن آفتاب به برج حمل ثابت کردند.
بنابراین، در گاه شمار معروف به تقویم جلالی برای اینکه نوروز در شروع بهار ثابت بماند، قرار بر این شد که تقریبا هر چهار یا پنج سال یک بار به جای اینکه تعداد روزهای سال 365 روز باشد 366 روز در نظر گرفته شود. شروع این گاه شماری از سال 392 می باشد. تقویم جلالی یک از دقیق ترین تقویم ها در جهان است.
اسلام، نگاهی خجسته به نوروز دارد و تاکید بسیاری به گرامی داشتن آن کرده است؛ به طوری که از دیدگاه آن، ظهور امام زمان در نوروز است. امام صادق(ع) در حدیثی فرموده است: "نوروز، همان روزی است که خداوند در آن از بندگانش پیمان گرفت که او را پرستش کنند و هیچ چیزی را شریک او ندانند و این که به پیامبران و اولیایش ایمان بیاورند و آن، نخستین روزی است که خورشید در آن طلوع کرده، بادهای باردار کننده در آن وزیده است و گل ها و شکوفه های زمین آفریده شده است."
و آن، روزی است که جبرئیل بر پیامبر (ص) فرود آمد و آن همان روزی است که ابراهیم (ع) بت های قوم خود را شکست؛ و آن همان روزی است که پیغمبر خدا، امیرالمومنین علی (ع) را بر دوش خود سوار کرد تا بت های قریش را از بالای خانه خدا به پایین انداخت و آنها را خرد کرد. "
نام نوروز و یا اسامی شبیه به آن در جغرافیای نوروز شامل سراسر خاورمیانه ، قزاقستان، بالکان، تاتارستان، در آسیای میانه چین غربی(ترکستان چینی) زنگبار، سودان و در آسیای کوچک سراسر قفقاز تا آستراخان و همچنین بنگلادش، آمریکای شمالی، پاکستان، بوتان، هند، تبت و نپال می شود.
عید و فروهر
ماه زیبای فروردین، به فَرَوَهرها یا فروشی ها(پشتیبان و محافظ انسان و همه ی آفرینش های نیک اهورامزدا) تعلق دارد. جشنی که در عید نوروز به پا می گردد. در واقع، بیداری روح زمین را از خواب بلند زمستانی مژده می دهد و باز در فصل جدید، زندگی و حیات دوباره ی طبیعت آغاز می شود.
فروهر در واقع، آن بخش معنوی نهاد انسان است و نوعی پشتیبان و محافظ که هم شامل انسان و هم آفرینش های دیگر می گردد که پس از مرگ انسان، دوباره به جایگاه اولیه خویش بر می گردد.
در عقیده های باستانی، این اعتقاد حاکم بود که فقط قهرمانان دارای فروهر هستند، اما بعدها افراد با تقوا و پرهیزگار نیز از این نعمت الهی برخوردار شده اند. این افراد در سال یک بار برای دیدن بازماندگانشان پایین می آیند و برکت را به خانه های عزیزانشان می آورند به شرطی که خانه را تمیز و پاک ببینند.
فروهرها از اولین طلوع فروردین و نوروز حاضر می شوند و تا دهم فروردین، یا به روایتی، نوزدهم ادامه می یابند. بدین گونه که در پشت بام ها مراسم روشن کردن آتش انجام می پذیرد تا راه خانه ها به فروهرها نشان داده شود.
گذری به نوروز کوچک و نوروز بزرگ
نوروز کوچک و نوروز عامه، همان روز اول فروردین است که آمدن بهار را مژده می دهد که از یکم تا پنجم فروردین طول می کشد و در ششم فروردین (خرداد روز)، جشن نوروز بزرگ یا خاصه انجام می گردد.
طبقات مختلف جامعه اعم از سپاهیان، دهقانان، روحانیان، پیشه وران و اشراف هرکدام در روز مقرر از روزهای "نوروز عام" به حضور شاه می آمدند و رایزنی می کردند و در روز ششم، شاه، حقوقی را در که مورد طبقات مختلف مردم بر گردنش بود، ادا می کرد.
در افسانه های اساطیری این گونه آمده است که نوروز، سالگرد خلق انسان و طبیعت است و نوروز بزرگ، روزی است که جمشید بر تخت شاهی نشست و افراد مخصوص دربار را خواست و رسم و رسوم خوب را پایه گذاری کرد و گفت خدای باری تعالی همه ی جهانیان را خلق کرده است.
برای همین با آب پاک، بدنتان را شسته و غسل کنید و به سجده روید و به راز و نیاز با خدا بپردازید و از خداوند به خاطر احیای دوباره زمین سپاسگزاری کنید.
آب و نوروز
بدیهی است که مردم در روز عید و جشن لباس نو و زیبا برتن و خود را عطرآگین کنند و آن را به فال نیک بگیرند.
نوروز، سرآغاز رحمت الهی است؛ بارش های بهاری، زمین تشنه را سیراب می کند و با بارش باران، ردپای اناهید (الهه ی آب ) نیز کم کم پیدا می شود.
الهه آب به دستور اورمزد از آسمان آب و برف و تگرگ را به زمین می باراند؛ علت اینکه ایرانیان در نوروز غسل می کنند، این است که آن روز متعلق به اناهید، همان الهه آب است.
مردم در این روز همزمان با طلوع خورشید از خواب بلند می شوند و با آب جاری که بر خود می ریزند تمامی درد و بلا و آفات را از خود دور می کنند و به همدیگر آب می پاشند. دلیل اینکار هم اینگونه بیان شده است که چون به مدت طولانی در ایران باران نباریده و بعدا باریده است، مردم آن باران را تبرک کرده و به هم می پاشند و این کار، همچنان در برخی مراسم رایج است.
گرد آورنده:مریم محمودیان