او یکی از بزرگ‌ترین قطعه سرایان ایرانی نه تنها در ایران و سرزمین های آشنا با زبان و ادبیات فارسی؛ بلکه در خارج از این مرز و بوم مشهور و شناخته شده است و در زمینه اشعار اخلاقی و پند و نصیحت و حکمت از جمله شاعرانی است که درباره زندگانی و آثار و افکار به ویژه مفاهیم اجتماعی و اخلاقی قطعات او سخن ها رفته و کتاب ها و مقالات نوشته شده است. اندرز و طعن و طنز در قطعه های او مشهود است.
ابن یمین در شمار افراد روشن ضمیر و بیدار دل است که در لباس قناعت و ساده زیستی و نیز پاکدلی و آزاداندیشی به سرودن شعر دست می یازد. سخنانش از آزادی و آزادگی است و آنجا که سخن از پشت پا زدن به هستی بی بنیاد این جهانی و ناپایداری آن است، احساس این مرد بزرگ را می توان دید.
زندگینامه:
ابن یمین فریومدی در سال ۶۸۵ هجری قمری در فریومد متولد شد. او پدری ترک ژاد داشت و در زمان سلطان محمد خدابنده می‌زیست. این یمین الفبا را از پدر آموخت و می‌توان جرقه شاعر شدن او را از تلاش‌های پدر دانست. پدر طغرانویسی و نگارش فرمان‌های پادشاهان را بر عهده داشت، به همین دلیل ابن یمین هم راه پدر را ادامه داد و در سال ۷۴۲ منصب طغرانویسی خواجه علاءالدین محمد فریومدی را بر عهده گرفت.
سال‌های اولیه زندگی شاعر ایرانی، در خراسان گذشت و در دوران جوانی به تبریز کوچ کرد و به غیاث‌الدین حمد بن رشیدالدین فضل‌الله وزیر پیوست. امیران خراسان در طول تاریخ کشمکش‌های زیادی داشته‌اند و ابن یمین تقریبا در تمام طول دوران حکومت حاکمان مختلف خراسان حضور داشت و شاهد دوران سختی خراسان بوده است.
روزگار ابن یمین بسیار پرآشوب بود که یک بار نیز به اسارت او انجامید. ایشان در عهد سلطان محمّد خدا بنده در خراسان مورد عنایت وزیر دانشمندش خواجه علاءالدّین محمد بود و در ابتدا مدّاحی طغا تیمور می‌کرد، سپس به خدمت سربداران پیوست. در جنگی که میان امیر وجیه الدّین مسعود سربداری و ملک معزّالدّین روی داد، دیوان ابن یمین به غارت رفت. امّا او آنچه از اشعارش در نزد دیگران بود فراهم آورد و شاید چیزی هم بر آن افزوده باشد.
ابن یمین را شیعی مذهب و هوادار اهل بیت(ع) دانسته‌اند. قصایدی در ستایش ائمه اطهار(ع) بالاخص امام علی(ع) دارد و از نخستین شعرایی است که مرثیه‌هایی در سوگ شهدای کربلا سروده است.
او در پایان عمر به زادگاه خود بازگشت و انزوا اختیار نمود و سرانجام به سال ۷۶۹ ه. ق در سن هشتاد سالگی در همان قریه درگذشت و در مقبره‌ی پدر شاعرش مدفون گردید.
شهرت ابن یمین در سرایش چه نوع شعری است؟
دیوانی از ابن‌یمین در دست است، با مقدمه‌ای که شاعر در آن نوشته، در سال ۷۵۴ هجری قمری فراهم آمده و از قصیده، غزل، ترکیب‌بند، قطعه و رباعی، مجموعاً در حدود ۱۵ هزار بیت دارد. سخن او روان و منسجم و خالی از تکلف و علم‌فروشی و دنباله سبک خراسانی است. قطعه‌های ابن‌یمین به سبب اشتمال بر اندرز، طعن و طنز، رواج و شهرت بسیار یافت و بر زبان شعردوستان جاری گشت و از این بابت میان شاعران معاصر خود منفرد شد. در قصیده‌سرایی و مثنوی‌پردازی توانا بود. از میان مثنوی‌های او، مثنوی «مجلس‌افروز» به بحر خفیف مخبون محذف، در تحقیق و عرفان، همچنین مثنوی بی‌نام دیگری هم در این موضوع به بحر هزج مسدس مقصور، مشهورتر است.عشق عرفانی ابن یمین تا حد زیادی شباهت به عشق عرفانی شاعران مشهور قرن هفتم، مولانا جلال الدین محمد بلخی، فخرالدین عراقی دارد.
یکی از محبوب‌ترین اشعار ابن یمین شعری است که بی‌شک همه ما یک‌بار آن را شنیده‌ایم، ولی غافل از اینکه نام شاعر گران‌قدر را بدانیم:
آن‌کس که بداند و بداند که بداند
اسب خرد از گنبد گردون بجهاند
آن‌کس که بداند و نداند که بداند
آگاه نمایید که بس خفته نماند
آن‌کس که نداند و بداند که نداند
لنگان خرک خویش به منزل برساند
آن‌کس که نداند و نداند که نداند
در جهل مرکب ابدالدهر بماند