فاطِمه(س) مشهور به فاطمه زهرا (۵ بعثت -۱۱ق)، دختر پیامبر اسلام(ص) و خدیجه کبری(س) و همسر امام علی(ع) است. او یکی از پنجتن آلعبا (اصحاب کساء) است که شیعیانِ دوازده امامی آنها را معصوم میدانند. امام دوم و سوم شیعیان، زینب(س) و امکلثوم از فرزندان او هستند. زهرا، بَتول، سیدة نساء العالمین از القاب وی و اُمّ اَبیها کنیه مشهور او است. فاطمه، تنها زن همراه پیامبر(ص) در روز مباهله با مسیحیان نجران بوده است.
سوره کوثر، آیه تطهیر، آیه مودت و آیه اطعام و احادیثی چون حدیث بَضعه در شأن و فضیلت فاطمه نازل و نقل شدهاند. در روایات آمده است که پیامبر(ص)، فاطمه(س) را برترین زن در دو عالم معرفی کرده و خشم و خشنودی او را خشم و خشنودی خداوند دانسته است.
فاطمه(س) در سال دوم هجرت با امام علی(ع) ازدواج کرد. انجام فعالیتهای اجتماعی و همراهی با پیامبر اسلام(ص) در برخی از جنگها از جمله فتح مکه از جمله کارهای او بعد از هجرت بود.
فاطمه(س) در ماجرای سقیفه ضمن مخالفت با اقدام شورای سقیفه، خلافت ابوبکر را غاصبانه خواند و با او بیعت نکرد. او در جریان مصادره فدک و دفاع از خلافت امام علی(ع) خطبهای خواند که به خطبه فدکیه معروف است. وی اندکی پس از رحلت پیامبر(ص) و در جریان هجوم مأموران ابوبکر به خانهاش، آسیب دید، در بستر بیماری افتاد و پس از مدت کوتاهی در ۳ جمادیالثانی سال ۱۱ هجری قمری در مدینه به شهادت رسید. پیکر دختر پیامبر(ص) به سفارش خودش شبانه و مخفیانه دفن شد و قبرش هیچگاه مشخص نشد.
تسبیحات حضرت زهرا(س)، مصحف فاطمه، خطبه فدکیه بخشی از میراث معنوی فاطمه است.
شیعیان، فاطمه(س) را الگوی خود میدانند و در سالروز شهادت وی که به ایام فاطمیه مشهور است، عزاداری میکنند. در ایران سالروز ولادت فاطمه(س) (۲۰ جمادیالثانی)، روز زن و مادر نامگذاری شده و نام فاطمه و زهرا جزء بیشترین نامها برای دختران است.
آثاری که راجع به فاطمه زهرا(س) تألیف یا جمعآوری شده، میتوان به سه دسته مُسنَدنگاری، مَنقَبَتنگاری و زندگینامهنویسی تقسیم کرد.
ایام فاطمیه روزهایی که شیعیان به مناسبت شهادت حضرت فاطمه(س) عزاداری میکنند. درباره روز شهادت حضرت زهرا روایات و نقلهای تاریخی مختلفی وجود دارد. در ایران دو روز (۱۳ جمادیالاول و ۳ جمادیالثانی)، روزهای احتمالی شهادت حضرت زهرا(س) دانسته میشود. این دو روز و روزهای قبل و بعد از آن، به فاطمیه اول و فاطمیه دوم مشهورند.
شیعیان عراق و بهویژه نجف سه روز (۸ ربیعالثانی به علاوه دو روز پیشگفته را برای شهادت حضرت زهرا(س) عزاداری میکنند. از میان احتمالات موجود درباره روز شهادت فاطمه(س)، ۳ جمادیالثانی در میان شیعیان مشهورتر است.
روز شهادت
روز دقیق شهادت حضرت زهرا(س) بر اثر نقلهای مختلف تاریخی و نیز روایات متفاوت از ائمه، دقیقا مشخص نیست. برخی آن را چهل روز بعد از رحلت پیامبر اسلام(ص)، برخی ۷۲ روز، گروهی ۷۵ روز، عدهای ۹۵ روز، گروهی سه ماه، و پارهای دیگر شش ماه بعد از رحلت حضرت رسول(ص) دانستهاند
فاطمیه اول
بر اساس حدیثی از امام صادق(ع) شهادت حضرت فاطمه(س) بعد از گذشت ۷۵ روز از رحلت پیامبر اکرم(ص) واقع شده است. (۱۳ جمادیالاول) شیعیان به این روز و چند روز قبل و بعد از آن، فاطمیه اول میگویند. در برخی مناطق شیعهنشین، مراسم عزاداری حضرت فاطمه(س) از فاطمیه اول شروع شده و تا فاطمیه دوم ادامه مییابد. در بین شیعیان مرسوم است که در این روز و برخی روزهای قبل و بعد از آن، مراسم روضهخوانی و ذکر مصیبت در مساجد، حسینیهها، تکایا و نیز در خانهها برگزار میکنند.
فاطمیه دوم
بر اساس حدیثی دیگر که ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده است، شهادت حضرت فاطمه(س) در روز سهشنبه ۳ جمادیالثانی بوده است.[ عزاداری ایام فاطمیه معمولا در فاطمیه دوم شور بیشتری پیدا میکند
تعطیلی در ایران
از سال ۱۳۷۹ش بر اساس تصویب دولت جمهوری اسلامی ایران، روز ۳ جمادیالثانی به مناسبت شهادت حضرت فاطمه زهرا(س) تعطیل رسمی اعلام شد. این تعطیلی به پیشنهاد آیتالله العظمی حسین وحید خراسانی، از مراجع تقلید شیعه ، به رئیسجمهور وقت، به تصویب دولت رسید.
زمان این دو دهه نیز در شهرهای مختلف، متفاوت است ولی معمولاً بنابر قول ۷۵ روز، به دهه دوم جمادی الاول، از دهم تا بیستم آن دهه فاطمیه اول و طبق قول ۹۵ روز، به دهه اول جمادی الثانی از اول تا دهم آن، دهه فاطمیه دوم گفته میشود. برخی از مراجع تقلید شیعه توصیه کردهاند در هر فاطمیه سه روز به مراسم عزا اختصاص داده شود. به این صورت که روزهای ۱۳، ۱۴ و ۱۵ جمادی الاول در فاطمیه نخست و روزهای ۱، ۲ و ۳ جمادی الثانی به عنوان فاطمیه دوم عزاداری شود.