روز اول ماه شوال را بدین سبب عید فطر خوانده‌اند که در این روز، امر امساک و صوم از خوردن و آشامیدن برداشته شد و رخصت داده شد که مؤمنان در روز افطار کنند و روزه خود را بشکنند. فطر و فطور به معنای خوردن و آشامیدن است و گفته شده است که به معنای آغاز خوردن و آشامیدن نیز هست. به همین دلیل است که پس از اتمام روز و هنگام مغرب شرعی در روزهای ماه رمضان، انسان افطار می‌کند.
آداب و سنن عید فطر
از سنت‌های مسلمانان در روز عید فطر، غسل روز عید ، خواندن نماز و تکبیر است. تکبیر در روز عید فطر، برگرفته از آیه‌ای از قرآن است و پیش از نماز عید فطر و شروع خطبه، خوانده می‌شود.
چند روایت درخصوص عید فطر
عید فطر به عنوان یکی از چهار عید مهم شیعیان بشمار می‌آید. امام هادی (ع) در روایتی در مورد تعداد اعیاد نزد شیعیان، فرمودند که: «إنَّمَا الأعیادُ أربَعَةٌ لِلشّیعَةِ: الفِطرُ و الأضحی و الغَدیرُ و الجُمُعَةُ»؛ شیعیان چهار عید دارند: فطر، قربان، غدیر و جمعه. (بحار الأنوار، ج ۹۸، ص ۳۵۱)
امام محمد باقر (ع) فرمود:
إِذَا کَانَ أَوَّلُ یوْمٍ مِنْ شَوَّالٍ نَادَی مُنَادٍ: یا أَیهَا الْمُومِنُونَ اغْدُوا إِلَی جَوَائِزِکُمْ
چون روز اول شوال فرا می‌رسد منادی ندا می‌کند: ای مۆمنان در این صبحگاه بشتابید برای جوایزتان. (که به پاداش عبادات رمضان می‌دهند.) «الکافی (ط - الإسلامیة)، ج ۴، ص :۱۶۸)
امام علی (ع):
ألا و إنَّ هذا الیَومَ یَومٌ جَعَلَهُ اللَّهُ لَکُم عِیداً و جَعَلَکُم لَهُ أهلاً، فَاذکُرُوا اللَّهَ یَذکُرکُم وَ ادْعُوهُ یَستَجِب لَکُم
امروز روزی است که خداوند آن را برای شما عید قرار داد و شما را نیز شایسته آن ساخت؛ پس به یاد خدا باشید تا او نیز به یاد شما باشد و او را بخوانید تا خواسته‌هایتان را اجابت کند. (کتاب من لایحضره الفقیه، ج ۱، ص ۵۱۷.)
امام رضا (ع):
إنَّما جُعِلَ یَومُ الفِطرِ العِیدَ لِیَکونَ لِلمُسلِمینَ مُجتَمَعاً یَجتَمِعُونَ فیهِ و یَبرُزونَ لِلّهِ فَیُمَجِّدُونَهُ عَلی ما مَنَّ عَلَیهِم
روز فطر از این رو عید قرار داده شد تا روز گردهمایی مسلمانان باشد و در این روز گرد هم آیند و برای خدا به صحرا (فضایی باز) درآیند و خداوند را بر منتی که بر آنها نهاده است ستایش و به بزرگی یاد کنند.
پرداخت زکات فطره
پرداخت زکات فطره در این روز بر مسلمانان واجب است. در این روز اهمیت پیوند‌های اجتماعی بیش از پیش نمایان می‌شود و جامعه در جهت عاری شدن از فضای دو قطبی فقیر و غنی پیشروی می‌کند به گونه‌ای که اساس توزیع ثروت بر پایه عدل و انصاف خواهد بود پرداخت زکات فطره به نوعی توجه دین به پیوند عبادت با روابط اجتماعی را نشان می‌دهد.
تعطیلی عید فطر در ایران
در ایران از سال ۱۳۹۰ با تصویب مجلس شورای اسلامی و تأیید شورای نگهبان عید فطر دو روز (روز عید و روز بعد) تعطیل است.
.