مقدمه
علی علیه السلام همان گونه که الگوی شجاعت و مبارزه و جهاد است، الگوی تسامح و عفو و گذشت نیز هست و البته الگوی غیرت دینی، حق باوری، قاطعیت و ارزش مداری هم است.
علی هم عَمرو را عفو می‌کند و هم می‌کشد! آن جا که پای خودش در میان است، عمرو را می‌بخشد و آن جا که دستور خدایش فرا روی اوست، عمرو را سر می‌برد و بر آن افتخار می‌کند!
کشتن نفس اماره و تلاش برای رضای خدا در راه دین، سبب شد مولای متقیان امام علی (ع) نماد بزرگی و جوانمردی دنیا باشد و ۱۷ شوال هر سال به روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای نامگذاری شود.
فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای آمیخته با شجاعت، قدرت و جوانمردی
پهلوان در نزد ایرانیان، مردی است تنومند که اخلاق نیکویی دارد، در حقیقت خلق نیکو بوده که یک پهلوان را حقیقتاً «پهلوان» می‌کرده است.قدمت فرهنگ پهلوانی را می‌توان تا ایران باستان دنبال کرد، زمانی که پهلوانان نیرومند در برابر اهریمن‌ها مقاومت می‌کردند و به جنگ با آن‌ها می‌رفتند.
در شاهنامه فردوسی، قصه پهلوانان بسیاری را همچون زال و رستم شنیده‌ایم. پهلوانانی که از نظر اخلاق سرآمد بوده و با پشت سر گذاشتن تمرین‌های سخت، برای پیروزی جبهه خیر علیه شر، وارد میدان نبرد می‌شدند.
پس از ورود دین مبین اسلام، آداب اسلامی با این ورزش عجین شد و با تاثیرپذیری از سرشت جوانمردی امام علی علیه السلام و با توجه به فرهنگ ایرانی و اسلامی به مسیر خویش ادامه داد و اکنون به عنوان میراث اصیل ایرانی در جهان مطرح است.
شالوده زورخانه و ملزوماتش نه فقط جایگاه بالا بردن توانمندی جسم که کلاس درس اخلاق نیز است.
چرا که آیین و مکتب ورزش زورخانه ای، خودپرستی و غرور را از بدترین صفات می‌داند و به همین دلیل در تلاش است تا تواضع و فروتنی را علاوه بر تنومندی در ورزشکاران ایجاد کند. اگر ورزشکاری در این آیین به مقام قهرمانی برسد، از تکبر و غرور دور باشد و در مقابل همه مردم و استادان خود، فروتن بوده و رفتار و کردار نیکی داشته باشد، به مقام پهلوانی هم نایل می‌شود.
آداب و سنت ورزش زورخانه ای
فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای آمیخته با شجاعت، قدرت و جوانمردیدرب ورودی زورخانه‌ها کوتاه‌تر و کوچک‌تر از درب‌های معمولی سایر ساختمان‌ها است، که انسان ها هنگام ورود و خروج با حالت تعظیم گذر کنند و افتادگی و ادب رعایت شود و به حالت خضوع به زورخانه وارد شوند.
سقف آن‌ها هم بلند و گنبدی شکل است و به همین دلیل زورخانه‌ها شکلی شبیه مساجد یا معابد دارند.
در میان زورخانه، گودی قرار دارد که حرکات ورزش زروخانه‌ای در آن اجرا می‌شود. این گود امروزه هشت ضلعی بوده و ۷۰ سانتی‌متر پایین‌تر از سطح کف سالن است.
در گذشته گود را با چهار زاویه می ساختند که نماد چهار عنصر حیات، چهار گوشه قبر، چهار نفس انسانی (نفس اماره، لوامه، ملهمه و مطمئنه) بوده است.
در فضای اطراف گود، محل نشیمن برای تماشاچیان تعبیه می‌شود. همچنین جایگاه خاصی برای نگهداری ابزار ورزش زورخانه‌ای در بالای گود قرار دارد. این ابزار شامل سنگ، تخته شنا، میل و کباده هستند.
مرشد، هنرمندی با جایگاه اخلاقی والا که وقایع نیکو پهلوانان را در قالب شعر حماسی یا داستان به صورت آهنگین با همراهی «ضرب و زنگ زورخانه ای» در هنگام اجرای ورزش زورخانه‌ای می‌نوازد. ضرب زورخانه‌ای نوعی ساز کوبه‌ای است که ورزشکاران ریتم ورزش خود را با ریتم این ساز هماهنگ می‌کنند. در حقیقت ضرب زورخانه‌ای برای برانگیختن ورزشکاران اجرا می‌شود تا حرکات ورزشی خود را به صورت گروهی یا فردی اجرا کنند.
برای مرشد هم در زورخانه جایگاهی تعبیه شده است. جایگاه او معمولا در نزدیکی درب ورودی و در قسمت مرتفعی قرار دارد. به جایگاه مرشد، «سردم» می‌گویند که به عنوانی مکانی مقدس شناخته می‌شود. سردم را معمولا با پر‌های طاووس و قو تزیین می‌کنند. چرا که در گذشته به کلاه‌خود‌های جنگجویان و سرداران، از این پر‌ها نصب می‌کردند.
سنگ، تخته شنو، میل، کباده از ابزار و وسایل ورزشکاران است که پشت هر کدام حکایتی از بزرگی و اصالت نهفته است.
ثبت جهانی ورزش زورخانه ای
به کوشش فدراسیون ورزش‌های پهلوانی و زورخانه ای در ایران و وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آیین پهلوانی و زورخانه ای در تاریخ ۲۵ آبان سال ۱۳۸۹ (۱۶ نوامبر ۲۰۱۰) در فهرست میراث فرهنگی و معنوی یونسکو به پیشنهاد ایران به ثبت جهانی رسید.
گستردگی ورزش زورخانه ای
فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای آمیخته با شجاعت، قدرت و جوانمردیدر حال حاضر در کشور بیش از ۹۰۰ زورخانه وجود دارد. زورخانه پهلوان‌پور یکی از قدیمی‌ترین زورخانه‌های تهران است که در سال ۱۳۰۴ توسط حمزه علی پهلوان‌پور در محله حسن آباد تاسیس شده است.
این نوع ورزش از قرن هشتم هجری قمری علاوه بر ایران در پاکستان، عراق، هندوستان و بسیاری از کشور‌های دیگر در آسیای میانه گشترش یافته است.
امروزه این ورزش در قالب مسابقات چندگانه و بین المللی، آسیایی، اروپایی و آفریقایی در سطح جهان برگزار می شود.
حرف آخر...
درج و تصویب “روز ملی فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه ای” در متن تقویم رسمی کشور، با هدف پاسداری و ترویج فرهنگ ارزشمند پهلوانی و جوانمردی و همچنین در راستای اهداف یونسکو در زمینه حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس انجام شده است.
امیدواریم این مناسبت فرهنگی بتواند بهانه خوبی برای ترویج اخلاق مداری و فرهنگ جوانمردی در کشور و هدیه‌ای معنوی به مردم جهان باشد.
اصولا برای ترویج هر پدیده‌ای ابتدا بایستی به ماهیت و ریشه اصلی آن توجه نماییم. فرهنگ پهلوانی و ورزش‌های زور خانه‌ای ابتدا باید در داخل کشور ریشه هایش پایدار و محکم شود و سپس در راه جهانی شدن آن گام برداریم.
امروزه تهاجم وسیع عناصر فرهنگی بیگانه، خصلت‌های پهلوانی را تهدید می‌کند. فتوت اسلامی و آیین پهلوانی سرمایه‌ای معنوی است.
مرام پهلوانی را باید در همه عرصه‌ها و اقشار نهادینه کرد؛ باید سعی کنیم آیین‌های پهلوانی برای همیشه از دستبرد بیگانگان و مصادره آنان مصون باشد.
نباید فرهنگ غنی پهلوانی محدود به زورخانه‌ها باشد. باید آن‌ها را در تمام رشته‌ها و میادین ورزشی تسری داد.
مفهوم پهلوان در ایران باستان بسی پر محتواتر از آن بوده که پهلوان بودن در قدرت بدنی خلاصه شود؛ بلکه سجایای اخلاقی و صفات نیک انسانی نیز لازمه کار است.